Ձերբակալվածներին պահելու վայրերի ներքին կանոնակարգի մասին

20.01.2022

05.01.2022թ.-ին Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում քննարկման է ներկայացվել «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի հունիսի 5-ի n 574-Ն որոշման մեջ փոփոխություն կատարելու  մասին» Կառավարության որոշման նախագիծը (այսուհետ՝ նաև Նախագիծ), որի  հեղինակն է ՀՀ ոստիկանությունը: Նախագծով սահմանվում է ՀՀ ոստիկանության համակարգում գործող՝ ձերբակալվածներին պահելու վայրերի (այսուհետ նաև՝ ՁՊՎ) ներքին կանոնակարգը (այսուհետ նաև՝ Կանոնակարգ): Սույնով ներկայացնում ենք Հիմնադրամի փորձագետների կարծիքը Կանոնակարգում տեղ գտած մի շարք կարգավորումների կամ դրանց բացակայության իրավաչափության վերաբերյալ:

  1. Նշված Կանոնակարգի 8-րդ գլխով կարգավորվում են պահվող անձի՝ իր փաստաբանի, պաշտպանի և մերձավոր ազգականի հետ տեսակցելու իրավահարաբերութունները: Ըստ այդմ, Կանոնակարգի 52-րդ կետի համաձայն՝ պահվող անձն ունի իր պաշտպանությունը ստանձնելու նպատակով տեսակցության եկած փաստաբանի կամ իր պաշտպանի հետ առանձին, անարգել տեսակցելու իրավունք՝ առանց տեսակցությունների թվի և տևողության սահմանափակման:

Գտնում ենք, որ առերևույթ խնդրահարույց է պահվող անձի՝ քրեական գործով պաշտպան չհանդիսացող փաստաբանի հետ տեսակցելու հնարավորություն չսահմանելը: Խնդիրը կարգավորված չէ նաև «Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին» ՀՀ օրենքով (այսուհետ նաև՝ Օրենք), որը նշված հնարավորությունը սահմանում է բացառապես կալանավորված և ոչ ձերբակալված անձանց համար: Գտնում ենք, որ նշված իրավակարգավորման բացակայությունն Օրենքում և Կանոնակարգում բացարձակապես անհիմն կերպով սահմանափակում է անձի՝ ՀՀ Սահմանադրության 64-րդ հոդվածով սահմանված իրավաբանական օգնություն ստանալու իրավունքը, ինչը հատկապես ակնհայտ է նույն իրավունքի՝ կալանավորվածի կարգավիճակ ունեցող անձի համար սահմանված լինելու պայմաններում (Օրենքի 15-րդ հոդվածը լրացվել/փոփոխվել է 2015թ. ՀՕ-191-Ն օրենքով):

2. Միևնույն ժամանակ, Կանոնակարգի 53-րդ կետի համաձայն, փաստաբանի կամ պաշտպանի հետ տեսակցությունը թույլատրում է ՁՊՎ պետը:

Այս դրույթը ուղղակիորեն հակասում է Օրենքի իրավակարգավորումներին, որոնք ՁՊՎ պետի որոշման անհրաժեշտություն սահմանում են բացառապես օրինական ներկայացուցչի կամ մերձավոր ազգականների հետ ձերբակալվածի տեսակցության դեպքերում: Սա նաև պարզապես տրամաբանական է, քանի որ փաստաբանի և պաշտպանի հետ տեսակցության հնարավորությունն, ի տարբերություն օրինական ներկայացուցչի կամ մերձավոր ազգականների հետ տեսակցելու, չի սահմանափակվում ոչ աշխատանքային օրերի և ժամերի հանգամանքով, ինչը նշանակում է, որ ՁՊՎ պետը պարզապես կարող է բացակայել իր աշխատավայրից փաստաբանի ներկայանալու պահին:

 

  1. Կանոնակարգի 18-րդ գլխով սահմանվում են ձերբակալված անձանց ազատելու հիմքերը և կարգը: Ըստ այդմ, 186-րդ կետի համաձայն՝ սահմանվում է ձերբակալվածներին ՁՊՎ-ից ազատելու 2 հիմք` 1) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի որոշումը, 2) Պետի որոշումը` արգելանքի տակ պահելու օրենքով սահմանված առավելագույն ժամկետը լրանալու կապակցությամբ ձերբակալվածին ազատ արձակելու վերաբերյալ: Կանոնակարգը, կրկնելով Օրենքի բացը[1], որպես անձին ազատ արձակելու հիմք չի սահմանում դատարանի կողմից ձերբակալումը ոչ իրավաչափ ճանաչելու մասին որոշումը (այն ՁՊՎ աշխատակազմին ներկայացնելը):

            Այս իրավակարգավորումները ստեղծում են անձի անձնական ազատության իրավունքի չհիմնավորված սահմանափակման վտանգ և հակասում են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքին, որի 289.5 հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝անձն անհապաղ ազատ է արձակվում, եթե դատարանը հաստատում է ձերբակալման ոչ իրավաչափ լինելու փաստը: Հարկ է նշել, որ անձը պարտավոր չէ մասնակցել իր ձերբակալման իրավաչափության ստուգման դատական գործին և հրավիրված նիստին, նրան կարող է ներկայացնել իր պաշտպանը: Ուստի նման իրավիճակում անհապաղ ազատ արձակման երաշխիքը, որը կգործեր դատարանի դահլիճում նրա գտնվելու պարագայում, Օրենքի և Կանոնակարգի իրավակարգավորումների պայմաններումչի գործի: Հարկ ենք համարում ընդգծել, որ նմանօրինակ խնդրի անդրադարձել է նաև Սահմանադրական դատարանը՝ վերլուծելով կալանավորված անձի ազատ արձակումը կարգավորող՝ 2017թ.-իխմբագրությամբ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 141-րդ հոդվածի 12-րդ մասը («Կալանավորվածներին պահելու վայրի վարչակազմը պարտավոր է` …  կալանքից անմիջապես ազատել անձին, որի ազատման համար դատարանի կողմից նշանակված գրավը լրիվ մուծված է») և 143-րդ հոդվածի 5-րդ մասը («Գրավի մուծված լինելու մասին ապացույցներ ստանալով` քրեական վարույթն իրականացնող մարմինն անմիջապես հանձնարարում է մեղադրյալին ազատել կալանքից»[2]): Սահմանադրական  դատարանը գտել է, որ «…Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 5-րդ մասը համապատասխանում է Հայաստանի  Հանրապետության Սահմանադրությանն այնպիսի սահմանադրաիրավական բովանդակությամբ, համաձայն որի՝ քրեական վարույթ իրականացնող մարմնի՝մեղադրյալին կալանքից ազատելու մասին որոշման առկայության պայմաններում հանձնարարականը չի կարող կալանավորվածներին պահելու վայրի վարչակազմի ղեկավարի համար դատավարական հավելյալ նախապայման հանդիսանալ մեղադրյալին կալանքից ազատելու հարցում»:

 

Հիմք ընդունելով վերը նշված խնդիրները և դրանց՝ մարդու հիմնարար իրավունքների տեսանկյունից խիստ կարևոր լինելը՝

առաջարկում ենք

  1. նախաձեռնել օրենսդրական փոփոխություններ/լրացումներ՝ զուգահեռաբար լրամշակելով նաև Նախագծով սահմանված Կանոնակարգը՝ դրանցում սահմանելով.
    1. ձերբակալված անձի իրավունքը՝ քրեական վարույթ իրականացնող մարմնի թույլտվությամբ տեսակցելու քրեական գործով պաշտպան (կամ ներգրավվելու համար ներկայացած պաշտպան) չհանդիսացող փաստաբանի հետ,
    2. ՁՊՎ վարչակազմի պարտականությունը՝ անհապաղ ազատ արձակելու ձերբակալված անձին՝ նրա ձերբալալման ոչ իրավաչափությունը հաստատող դատարանի որոշման ներկայացման հիմքով:
  2. Կանոնակարգից հանել 53-րդ կետը, որի համաձայն՝ փաստաբանի կամ պաշտպանի հետ տեսակցությունը թույլատրում է ՁՊՎ պետը:

 

 

[1] «Ձերբակալված անձանց  արգելանքից անհապաղ ազատում է ձերբակալվածներին պահելու վայրի պետը` քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կամ հետաքննության մարմնի որոշման հիման վրա, կամ երբ լրացել է ձերբակալման` օրենքով սահմանված առավելագույն ժամկետը:» - Հոդված 42

[2]  Դրույթը դադարել է գործել 2020թ. ընդունված ՀՕ-196-Ն օրենքի ուժով։

Ներբեռնել

Ռազմական դրության ժամանակ կարծիքի արտահայտման և տեղեկատվության ազատության իրավունքների սահմանափակման ռիսկերի մասին

10.01.2023
ԻԶՊՀ այս կարծիքն անդրադառնում է 22.12.2022 թ.-ին Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում հրապարակված և ՀՀ արդարադատության նախարարության կողմից մշակված ««Ռազմական դրության իրավական ռեժիմի մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծին, որով ի թիվս այլ կարգավորումների սահմանվում է լայն հայեցողություն՝ էականորեն սահմանափակելու մարդու՝ կարծիքի արտահայտման ազատությունը և տեղեկատվության ազատության իրավունքը, ինչը պարունակում է անհամաչափ սահմանափակման իրական ռիսկեր:

Կարծիք «Պետական գաղտնիքի մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ

10.01.2023
Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամի, «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն» ՀԿ-ի, Ժողովրդավարության զարգացման հիմնադրամի, «Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների» ՀԿ-ի և «Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ» ՀԿ-ի կարծիքն անդրադառնում է 04.11.2022 թ.-ին Ազգային ժողով ներկայացված «Պետական գաղտնիքի մասին» ՀՀ օրենքի նախագծին, որը մի շարք ասպեկտներով չի համապատասխանում առաջադեմ միջազգային փորձին և չափանիշներին, ինչպես նաև պարունակում է տեղեկատվության ազատության իրավունքի անհամաչափ սահմանափակման ռիսկեր: Ըստ այդմ, կազմակերպություններն առաջարկում են վերանայել դրանում տեղ գտած մի շարք իրավակարգավորումներ և ըստ այդմ վերախմբագրել իրավական դրույթները։

Անգործունակության ինստիտուտին առնչվող իրավակարգավորումների մասին

21.11.2022
Կարծիքն անդրադառնում է Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում քննարկման դրված «Անգործունակության ինստիտուտին առնչվող իրավակարգավորումների վերանայման և աջակցության միջոցով որոշումների կայացման մեխանիզմի ներդրման գործողությունների ծրագիրը հաստատելու մասին» Կառավարության որոշման նախագծին՝ առաջարկելով փոփոխությունների համատեքստում վերանայել նաև ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրքը։

Մատչելի դարձնել նաև դատարանների շենքերը

20.11.2022
Կառավարությունն առաջարկել է բարելավել հասարակական նշանակություն ունեցող քաղաքաշինական օբյեկտների մատչելիությունը սակավաշարժուն խմբերի ներկայացուցիչների և հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար։ Առաջարկում ենք ընդլայնել ցանկը՝ ընդգրկելով նաև ՀՀ դատարանների շենքերը։

Կալանավորված անձի՝ փաստաբանի տեսակցելու իրավունքի մասին

13.10.2022
Հանրային քննարկման է դրվել «Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարության քրեակատարողական հիմնարկների ներքին կանոնակարգը հաստատելու մասին» Կառավարության որոշման նախագիծը։ ԻԶՊՀ-ն առաջարկում է վերախմբագրել Նախագծի 163-րդ կետը՝ սահմանելով կալանավորված անձի իրավունքը՝ ոչ աշխատանքային օրերին կամ ժամերին տեսակցելու նաև քրեական վարույթին չառնչվող իրավաբանական օգնություն ցույց տալու համար ներկայացած փաստաբանի հետ:

Գումար վճարելու պայմանով կարճաժամկետ պարտադիր զինծառայության հնարավորությունը՝ խտրական

12.09.2022
««Զինվորական ծառայության և զինծառայողի կարգավիճակի մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծով ներդրվում է ՀՀ պետական բյուջե գումար վճարելու պայմանով շարքային կազմի կարճաժամկետ պարտադիր զինծառայություն անցնելու հնարավորությունը։

«Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի վերաբերյալ

28.08.2022
12.08.2022թ.-ին Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում ՀՀ Կադաստրի կոմիտեի կողմից քննարկման է ներկայացվել ««Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը։

«Պետական գաղտնիքի մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ

28.07.2022
Պետական գաղտնիքի մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը մի շարք ասպեկտներով չի համապատասխանում առաջադեմ միջազգային փորձին և չափանիշներին, ինչպես նաև պարունակում է տեղեկատվության ազատության իրավունքի անհամաչափ սահմանափակման ռիսկեր:

Անձի մասնավոր կյանքի իրավունքին օրինական միջամտելու երաշխիքները բավարար չեն

28.07.2022
Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամը գործընկեր կազմակերպությունների հետ անդրադառնում է «Օպերատիվ–հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի այն կետերին, որ կարող են խախտել անձի իրավունքները։

«Օպերատիվ–հետախուզական գործունեության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի վերաբերյալ

31.05.2022
24.05.2022թ. Ազգային ժողովի օրակարգում է ընդգրկվել, իսկ 25.05.2022թ. առաջին ընթերցմամբ ընդունվել է «Օպերատիվ–հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքում (այսուհետ նաև՝ Օրենք) փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու օրենքի նախագիծը: Տեքստում ամփոփված են ԻԶՊՀ-ի՝ նախագիծը լրամշակելու առաջարկները;