Ձերբակալվածներին պահելու վայրերի ներքին կանոնակարգի մասին

20.01.2022

05.01.2022թ.-ին Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում քննարկման է ներկայացվել «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2008 թվականի հունիսի 5-ի n 574-Ն որոշման մեջ փոփոխություն կատարելու  մասին» Կառավարության որոշման նախագիծը (այսուհետ՝ նաև Նախագիծ), որի  հեղինակն է ՀՀ ոստիկանությունը: Նախագծով սահմանվում է ՀՀ ոստիկանության համակարգում գործող՝ ձերբակալվածներին պահելու վայրերի (այսուհետ նաև՝ ՁՊՎ) ներքին կանոնակարգը (այսուհետ նաև՝ Կանոնակարգ): Սույնով ներկայացնում ենք Հիմնադրամի փորձագետների կարծիքը Կանոնակարգում տեղ գտած մի շարք կարգավորումների կամ դրանց բացակայության իրավաչափության վերաբերյալ:

  1. Նշված Կանոնակարգի 8-րդ գլխով կարգավորվում են պահվող անձի՝ իր փաստաբանի, պաշտպանի և մերձավոր ազգականի հետ տեսակցելու իրավահարաբերութունները: Ըստ այդմ, Կանոնակարգի 52-րդ կետի համաձայն՝ պահվող անձն ունի իր պաշտպանությունը ստանձնելու նպատակով տեսակցության եկած փաստաբանի կամ իր պաշտպանի հետ առանձին, անարգել տեսակցելու իրավունք՝ առանց տեսակցությունների թվի և տևողության սահմանափակման:

Գտնում ենք, որ առերևույթ խնդրահարույց է պահվող անձի՝ քրեական գործով պաշտպան չհանդիսացող փաստաբանի հետ տեսակցելու հնարավորություն չսահմանելը: Խնդիրը կարգավորված չէ նաև «Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին» ՀՀ օրենքով (այսուհետ նաև՝ Օրենք), որը նշված հնարավորությունը սահմանում է բացառապես կալանավորված և ոչ ձերբակալված անձանց համար: Գտնում ենք, որ նշված իրավակարգավորման բացակայությունն Օրենքում և Կանոնակարգում բացարձակապես անհիմն կերպով սահմանափակում է անձի՝ ՀՀ Սահմանադրության 64-րդ հոդվածով սահմանված իրավաբանական օգնություն ստանալու իրավունքը, ինչը հատկապես ակնհայտ է նույն իրավունքի՝ կալանավորվածի կարգավիճակ ունեցող անձի համար սահմանված լինելու պայմաններում (Օրենքի 15-րդ հոդվածը լրացվել/փոփոխվել է 2015թ. ՀՕ-191-Ն օրենքով):

2. Միևնույն ժամանակ, Կանոնակարգի 53-րդ կետի համաձայն, փաստաբանի կամ պաշտպանի հետ տեսակցությունը թույլատրում է ՁՊՎ պետը:

Այս դրույթը ուղղակիորեն հակասում է Օրենքի իրավակարգավորումներին, որոնք ՁՊՎ պետի որոշման անհրաժեշտություն սահմանում են բացառապես օրինական ներկայացուցչի կամ մերձավոր ազգականների հետ ձերբակալվածի տեսակցության դեպքերում: Սա նաև պարզապես տրամաբանական է, քանի որ փաստաբանի և պաշտպանի հետ տեսակցության հնարավորությունն, ի տարբերություն օրինական ներկայացուցչի կամ մերձավոր ազգականների հետ տեսակցելու, չի սահմանափակվում ոչ աշխատանքային օրերի և ժամերի հանգամանքով, ինչը նշանակում է, որ ՁՊՎ պետը պարզապես կարող է բացակայել իր աշխատավայրից փաստաբանի ներկայանալու պահին:

 

  1. Կանոնակարգի 18-րդ գլխով սահմանվում են ձերբակալված անձանց ազատելու հիմքերը և կարգը: Ըստ այդմ, 186-րդ կետի համաձայն՝ սահմանվում է ձերբակալվածներին ՁՊՎ-ից ազատելու 2 հիմք` 1) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի որոշումը, 2) Պետի որոշումը` արգելանքի տակ պահելու օրենքով սահմանված առավելագույն ժամկետը լրանալու կապակցությամբ ձերբակալվածին ազատ արձակելու վերաբերյալ: Կանոնակարգը, կրկնելով Օրենքի բացը[1], որպես անձին ազատ արձակելու հիմք չի սահմանում դատարանի կողմից ձերբակալումը ոչ իրավաչափ ճանաչելու մասին որոշումը (այն ՁՊՎ աշխատակազմին ներկայացնելը):

            Այս իրավակարգավորումները ստեղծում են անձի անձնական ազատության իրավունքի չհիմնավորված սահմանափակման վտանգ և հակասում են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքին, որի 289.5 հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝անձն անհապաղ ազատ է արձակվում, եթե դատարանը հաստատում է ձերբակալման ոչ իրավաչափ լինելու փաստը: Հարկ է նշել, որ անձը պարտավոր չէ մասնակցել իր ձերբակալման իրավաչափության ստուգման դատական գործին և հրավիրված նիստին, նրան կարող է ներկայացնել իր պաշտպանը: Ուստի նման իրավիճակում անհապաղ ազատ արձակման երաշխիքը, որը կգործեր դատարանի դահլիճում նրա գտնվելու պարագայում, Օրենքի և Կանոնակարգի իրավակարգավորումների պայմաններումչի գործի: Հարկ ենք համարում ընդգծել, որ նմանօրինակ խնդրի անդրադարձել է նաև Սահմանադրական դատարանը՝ վերլուծելով կալանավորված անձի ազատ արձակումը կարգավորող՝ 2017թ.-իխմբագրությամբ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 141-րդ հոդվածի 12-րդ մասը («Կալանավորվածներին պահելու վայրի վարչակազմը պարտավոր է` …  կալանքից անմիջապես ազատել անձին, որի ազատման համար դատարանի կողմից նշանակված գրավը լրիվ մուծված է») և 143-րդ հոդվածի 5-րդ մասը («Գրավի մուծված լինելու մասին ապացույցներ ստանալով` քրեական վարույթն իրականացնող մարմինն անմիջապես հանձնարարում է մեղադրյալին ազատել կալանքից»[2]): Սահմանադրական  դատարանը գտել է, որ «…Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 5-րդ մասը համապատասխանում է Հայաստանի  Հանրապետության Սահմանադրությանն այնպիսի սահմանադրաիրավական բովանդակությամբ, համաձայն որի՝ քրեական վարույթ իրականացնող մարմնի՝մեղադրյալին կալանքից ազատելու մասին որոշման առկայության պայմաններում հանձնարարականը չի կարող կալանավորվածներին պահելու վայրի վարչակազմի ղեկավարի համար դատավարական հավելյալ նախապայման հանդիսանալ մեղադրյալին կալանքից ազատելու հարցում»:

 

Հիմք ընդունելով վերը նշված խնդիրները և դրանց՝ մարդու հիմնարար իրավունքների տեսանկյունից խիստ կարևոր լինելը՝

առաջարկում ենք

  1. նախաձեռնել օրենսդրական փոփոխություններ/լրացումներ՝ զուգահեռաբար լրամշակելով նաև Նախագծով սահմանված Կանոնակարգը՝ դրանցում սահմանելով.
    1. ձերբակալված անձի իրավունքը՝ քրեական վարույթ իրականացնող մարմնի թույլտվությամբ տեսակցելու քրեական գործով պաշտպան (կամ ներգրավվելու համար ներկայացած պաշտպան) չհանդիսացող փաստաբանի հետ,
    2. ՁՊՎ վարչակազմի պարտականությունը՝ անհապաղ ազատ արձակելու ձերբակալված անձին՝ նրա ձերբալալման ոչ իրավաչափությունը հաստատող դատարանի որոշման ներկայացման հիմքով:
  2. Կանոնակարգից հանել 53-րդ կետը, որի համաձայն՝ փաստաբանի կամ պաշտպանի հետ տեսակցությունը թույլատրում է ՁՊՎ պետը:

 

 

[1] «Ձերբակալված անձանց  արգելանքից անհապաղ ազատում է ձերբակալվածներին պահելու վայրի պետը` քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կամ հետաքննության մարմնի որոշման հիման վրա, կամ երբ լրացել է ձերբակալման` օրենքով սահմանված առավելագույն ժամկետը:» - Հոդված 42

[2]  Դրույթը դադարել է գործել 2020թ. ընդունված ՀՕ-196-Ն օրենքի ուժով։

Ներբեռնել

Կարծիք «Հանրային ծառայության մասին» օրենքի նախագծի մասին

29.05.2022
2022 թ․-ի մայիսի 8-ին ՀՀ արդարադատության նախարարությունը շրջանառության մեջ է դրել «Հանրային ծառայության մասին» օրենքում և հարակից օրենքներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքի նախագիծը։ Ընդհանուր առմամբ դրական գնահատելով Նախագծով առաջարկվող փոփոխությունները՝ հարկ է անդրադառնալ պաշտոն զբաղեցնող անձի` «իր կամ իր հետ փոխկապակցված անձի մասնավոր շահով առաջնորդվելու» հարցին։

Դիրքորոշում աշխատանքային օրենսգրքի փոփոխությունների վերաբերյալ

01.05.2022
Ապրիլի 29-ին տեղի ունեցավ «Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ հանրային քննարկումը, որի ժամանակ մենք գործընկեր կազմակերպությունների հետ համատեղ ներկայացրինք դիրքորոշում նախագծով չլուծված որոշ հարցերի վերաբերյալ։

Աշխատանքային օրենսգրքի որոշ փոփոխությունների մասին

06.04.2022
Վերլուծությունն անդրադառնում է Աշխատանքային օրենսգրքի նախագծի 65-րդ հոդվածով կատարվող փոփոխություններին, որոնք առնչվում են երեխաների աշխատանքի իրավունքին։

Կարծիք «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում և փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ

10.03.2022
ՀՀ քննչական կոմիտեն վերջերս «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում և փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծով առաջարկել էր քրեական պատասխանատվություն նախատեսել ռազմական դրության իրավական ռեժիմի ընթացքում սահմանված միջոցառումները և ժամանակավոր սահմանափակումները խախտելու համար՝ անկախ այն հանգամանքից, թե ինչ հետևանք կառաջացնի այն։

Խստացնել տեղեկատվության ազատության խախտման համար պատասխանատվությունը

08.02.2022
Արդարադատության նախարարությունը հրապարակել է նախագիծ՝ առաջարկելով էապես մեծացնել տեղեկատվության ազատության իրավունքի խախտման համար սահմանված տուգանքի չափերը։ Ներկայացնում ենք Հիմնադրամի փորձագետների կարծիքը Նախագծում տեղ չգտած, սակայն տեղեկատվության ազատության իրավունքի խախտման այլ դրսեւորումների կանխարգելման տեսանկյունից անհրաժեշտ մի շարք կարգավորումներով Նախագիծը լրամշակելու վերաբերյալ։ Այսպես.

Ձերբակալվածներին պահելու վայրերի ներքին կանոնակարգի մասին

20.01.2022
Նախագծով սահմանվում է ՀՀ ոստիկանության համակարգում գործող՝ ձերբակալվածներին պահելու վայրերի (ՁՊՎ) ներքին կանոնակարգը: Տեքստում ամփոփված է ԻԶՊՀ փորձագետների կարծիքը կանոնակարգում տեղ գտած մի շարք կարգավորումների կամ դրանց բացակայության իրավաչափության վերաբերյալ:

«Oտարերկրացիների և քաղաքացիություն չունեցող անձանց մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ

20.01.2022
Նախագծում սահմանվել են դրույթներ, որոնցով ՀՀ ազգային անվտանգության բնագավառում լիազորված պետական կառավարման մարմնի եզրակացության հիման վրա հնարավոր կլինի անձին արտաքսել` առանց դատական պաշտպանության իրավունքի ապահովման։ Հիմնադրամի փորձագետներն անդրադարձել են նշված կարգավորումների իրավաչափությանը։

«ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» նախագծի վերաբերյալ

10.01.2022
30.11.2021 թ.-ին շրջանառության մեջ է դրվել պատգամավորներ Վլադիմիր Վարդանյանի և Վահագն Հովակիմյանի հեղինակությամբ «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» նախագիծը, որով նախատեսվում է որպես քրեական դատավարության նոր սկզբունք ամրագրել ոչ իրավաչափ վարքագծի արգելքը, ինչպես նաև սահմանել իրավունքի իրականացման սահմանափակումը՝ որպես նոր դատական սանկցիայի տեսակ:

Կարծիք «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ

21.12.2021
Դեկտեմբերի 1-ին Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում քննարկման դրված «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծով խմբագրվում են քննչական ենթակայությանը վերաբերող կարգավորումները։ Համակողմանիորեն դիտարկելով խնդիրը՝ կարծում ենք, որ քննչական ենթակայության փոփոխությունները պետք է ընդգրկեն ավելի լայն շրջանակ։

ՀՀ հակակոռուպցիոն կոմիտեի քննությանը ենթակա քրեական գործերի շրջանակի սահմանափակման մասին

21.12.2021
Նախագծով առաջարկվում է սահմանափակել ՀՀ հակակոռուպցիոն կոմիտեի քննությանը ենթակա քրեական գործերի շրջանակը՝ այս պահին դրա քննչական ենթակայության տակ գտնվող գործերի մեծ մասի քննությունը պատվիրակելով այլ քննչական մարմիններին: Տեքստում հարցեր են բարձրացվում նախագծի հիմնավորվածության վերաբերյալ։