Մարդու իրավունքների և ազատությունների պատշաճ պաշտպանությունը քաղաքացիների արժանապատիվ կյանքի նախապայմանն է։ Մեր գործունեությամբ մենք վեր ենք հանում մարդու իրավունքների խախտմանը հանգեցնող տարբեր համակարգային խնդիրներ, առաջարկում լուծումներ ևփորձում հասնել մարդու իրավունքների պաշտպանության կայուն համակարգի ձևավորմանը։

Կարծիք «Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ

30.04.2020

Իրավական ակտերի նախագծերի հանրային քննարկման էլեկտրոնային հարթակում 15.04.2020 - 30.04.2020 թթ. ընկած ժամանակահատվածում հանրային քննարկման է դրվել «Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը (այսուհետ նաև՝ Նախագիծ), որով նախատեսվում է «Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ նաև՝ Օրենք) 48-րդ հոդվածի 4-րդ մասում կատարել հետևյալ լրացումը. «Եթե առկա է քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի որոշում ձերբակալված կամ կալանավորված անձանց հետ տեսակցությունն արգելելու մասին, սույն հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված անձինք, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի, կարող են բացառապես հաղորդակցվել ձերբակալված կամ կալանավորված անձանց հետ: Հաղորդակցությունը չի կարող իրականացվել մեկուսի: Եթե առկա է քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի որոշում ձերբակալված կամ կալանավորված անձանց հետ տեսակցությունն արգելելու մասին, սույն հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված անձինք, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի, կարող են տեսակցել ձերբակալված կամ կալանավորված անձանց քրեական վարույթն իրականացնող մարմնին դիմելու և թույլտվություն ստանալու դեպքում: Տեսակցության թույլտվություն տրամադրելը մերժվում է քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի պատճառաբանված որոշմամբ։»։

Գտնում ենք, որ քննարկման դրված Նախագծով նախատեսված կարգավորումները վտանգում են խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի կանխման ուղղությամբ Հայաստանի Հանրապետության կողմից ստանձնած պոզիտիվ պարտավորությունների կատարումը, ինչպես նաև ՀՀ կառավարության հանձնառությունները՝ փակ հաստատություններում հանրային վերահսկողության ապահովման բնագավառում:
Այսպես, Օրենքը սահմանում է ձերբակալվածներին պահելու վայրերի և կալանավորվածներին պահելու վայրերի գործունեության նկատմամբ հասարակական վերահսկողության պահանջ, որը ենթակա է ապահովման լիազորված համապատասխան մարմնի ղեկավարի կազմավորած հասարակական դիտորդների խմբի միջոցով (հոդված 47): Միաժամանակ, Օրենքի 48-րդ հոդվածով սահմանվում է առանց հատուկ թույլտվության ձերբակալվածներին պահելու վայր և կալանավորվածներին պահելու վայր անարգել մուտքի և ելքի իրավունք ունեցող սուբյեկտների ցանկը, որում ներառված են համապատասխան վայրերում հասարակական վերահսկողություն իրականացնող վերոնշյալ դիտորդները:

Առաջարկվող լրացման արդյունքում ձերբակալված կամ կալանավորված անձանց հետ տեսակցությունն արգելելու մասին քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի որոշման առկայության դեպքում՝ Օրենքով սահմանափակվում է, ի թիվս այլոց, արգելանքի և կալանքի տակ պահելու կատարման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնող հասարակական դիտորդների իրավունքը՝ մեկուսի հաղորդակցվելու, ինչպես նաև տեսակցելու ձերբակալված կամ կալանավորված անձանց հետ: Մասնավորապես, նման որոշման առկայության դեպքում սահմանվում է բացառապես ձերբակալված կամ կալանավորված անձի հետ հաղորդակցվելու իրավունքը, որն իր հերթին չի կարող իրականացվել մեկուսի, իսկ տեսակցությունը կարող է տեղի ունենալ միայն քրեական վարույթն իրականացնող մարմնին դիմելու և թույլտվություն ստանալու դեպքում:


Ակնհայտ է, որ հասարակական վերահսկողության իրականացումը, ինչպես նաև դիտորդներին՝ ձերբակալվածներին և կալանավորվածներին պահելու վայրեր անարգել մուտքի և ելքի, ինչպես նաև ազատությունից զրկված անձանց հետ անարգել, կոնֆիդենցիալ հանդիպում ունենալու իրավունքի վերապահումն ինքնանպատակ չէ. արգելանքի և կալանքի տակ պահելու կատարման նկատմամբ հասարակական վերահսկողության սահմանումը հետապնդում է առաջին հերթին խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի դեպքերի կանխարգելման և բացահայտման նպատակ, այն ունի առավելապես պրոակտիվ բնույթ, դրա իրականացումը չի կարող կախված լինել որևէ մարմնի կողմից նախնական թույլտվություն տալու հանգամանքից, ինչն ապահովում է չհայտարարված այցերի կատարման և խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի դեպքերի կանխման իրական հնարավորությունը: Միևնույն ժամանակ, այս նպատակների իրագործումը հնարավոր չէ առանց այդ հաստատություններում պահվող անձանց հետ կոնֆիդենցիալ հաղորդակցվելու, ինչպես նաև նրանց վերաբերող այլ տվյալների հասանելիության երաշխավորված հնարավորության: Հետևաբար, այցելություն կատարելիս համապատասխան վայրում պահվող անձի հետ տեսակցության արգելքը, դրա հնարավորության պայմանավորումը քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի թույլտվությամբ, ինչպես նաև մեկուսի հաղորդակցման հնարավորության բացակայությունը արգելափակում են նաև հրատապ արձագանք պահանջող դեպքերում անհրաժեշտ տեղեկություններ ստանալու, խոշտանգման կամ վատ վերաբերմունքի դեպքերը կանխելու հնարավորությունը, իսկ հանրային վերահսկողությունը նշված դեպքերում դառնում է ձևական և անարդյունավետ:


Հարկ ենք համարում արձանագրել, որ Նախագծով առաջարկվող փոփոխությունները հիմնավորվել են նաև նրանով, որ Օրենքի մակարդակով արդեն իսկ առանձնացվել է սուբյեկտային այնպիսի կազմ, որի դեպքում գործնականում հնարավոր է երաշխավորել ազատությունից զրկված անձանց իրավունքի ցանկացած խախտման բացահայտումն ու դրա ուղղությամբ հետագա քայլերի ձեռնարկումը: «Սուբյեկտային նշված կազմում ընդգրկելով Պաշտպանին և փաստաբանին՝ օրենսդիրը հիմքում կարծես թե դրել է այն հանգամանքը, որ նշված անձինք անմիջականորեն (ոչ միջնորդավորված եղանակով) կարող են ապահովել ենթադրյալ խախտման դեպքի հետագա ընթացքը: Այլ կերպ՝ մի դեպքում՝ ազատությունից զրկված անձի փաստաբանը, լինելով իր վստահորդի շահերի պաշտպանը, վստահորդի անունից լիազորված է կատարելու այնպիսի գործողություններ, որոնք ուղղված են խախտված իրավունքների վերականգնմանը, իսկ մյուս դեպքում՝ Պաշտպանը Սահմանադրական օրենքով իրեն վերապահված լիազորությունների ուժով կարող է բողոքի կամ սեփական նախաձեռնությամբ սկսված քննարկման արդյունքում արձանագրել մարդու իրավունքների կամ ազատությունների խախտում:»:


Պետք է նշել, որ վերոգրյալ փաստարկն անհիմն է և չի կարող դրվել ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու վայրերում հասարակական վերահսկողության սահմանափակման հիմքում: Ավելին, վերոնշյալ սուբյեկտները ևս միջնորդավորված եղանակով են հնարավորություն ունենում ապահովելու համապատասխան անձանց իրավունքների վերականգնումը, ինչպես նաև խոշտանգման կամ վատ վերաբերմունքի դեպքերի կանխումը: Մասնավորապես, Մարդու իրավունքների պաշտպանը այլ իրավասու պետական մարմինների միջոցով (համապատասխան առաջարկություն ներկայացնելով) է փորձելու հասնել արձանագրված խախտման վերացմանը, իսկ փաստաբանը՝ համապատասխան մարմիններին դիմումներ ներկայացնելու եղանակով:

Հաշվի առնելով վերոգրյալը, ինչպես նաև խոշտանգումների և վատ վերաբերմունքի կանխարգելման նպատակով փակ հաստատություններում արդյունավետ հանրային վերահսկողության ապահովման անհրաժեշտությունը՝ կոչ ենք անում ՀՀ արդարադատության նախարարությանը հրաժարվել հասարակական դիտորդներին առնչվող իրավակարկարգավորումներից՝ փոխարենը Օրենքով բացառելով ձերբակալված կամ կալանավորված անձանց հետ հասարակական դիտորդների խմբի անդամների տեսակցությունների որևէ սահմանափակման հնարավորությունը:

Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամ

Բաց հասարակության հիմնադրամներ - Հայաստան

Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ

«Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների» ՀԿ

Փաստաբաններ

Ռոբերտ Ռևազյան
Կարեն Թումանյան

Ներբեռնել

Կարծիք «Հանրային ծառայության մասին» օրենքի նախագծի մասին

29.05.2022
2022 թ․-ի մայիսի 8-ին ՀՀ արդարադատության նախարարությունը շրջանառության մեջ է դրել «Հանրային ծառայության մասին» օրենքում և հարակից օրենքներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքի նախագիծը։ Ընդհանուր առմամբ դրական գնահատելով Նախագծով առաջարկվող փոփոխությունները՝ հարկ է անդրադառնալ պաշտոն զբաղեցնող անձի` «իր կամ իր հետ փոխկապակցված անձի մասնավոր շահով առաջնորդվելու» հարցին։

ՀՀ - ԵՄ միջև Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի կիրարկման մշտադիտարկում

15.04.2022
«ՀՀ - ԵՄ միջև Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագրի կիրարկման մշտադիտարկում` քրեական և քրեական դատավարության օրենսդրության, ընտրական օրենսդրության բարեփոխումների, հավաքների ազատության, ԶԼՄ-ի, տեղեկատվության ու կարծիքի արտահայտման ազատության ոլորտներում» ծրագրի նպատակն է քրեական և քրեական դատավարության օրենսգրքերի, ինչպես նաև ընտրական օրենսդրության բարեփոխման, հավաքների ազատության, ԶԼՄ-ների, տեղեկատվության ու կարծիքի արտահայտման ազատության խթանումը` նշված համաձայնագրի կիրարկման մշտադիտարկման միջոցով:

44-օրյա պատերազմի ընթացքում մարդու իրավունքների խախտումների փաստահավաք աշխատանք

15.04.2022
Ծրագրի նպատակն է իրականացնել փաստահավաք առաքելություն Արցախի քաղաքացիական բնակավայրերի և խաղաղ բնակչության նկատմամբ իրականացվող թիրախային հարձակումների, մարդու իրավունքների և մարդասիրական միջազգային իրավունքի նորմերի խախտումների արձանագրման, վերլուծության, ինչպես նաև դրանց վերաբերյալ զեկույցների կազմման համար։

Տեղեկատվության ազատության խթանումը Հայաստանի Հանրապետությունում

15.04.2022
2020 թ․-ին ԻԶՊՀ-ն իրականացրեց տեղեկատվության ազատության խթանմանն ուղղված ծրագիրը՝ «Բաց հասարակության հիմնադրամներ-Հայաստան»-ի աջակցությամբ։

Կարծիք «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում և փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ

10.03.2022
ՀՀ քննչական կոմիտեն վերջերս «Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքում լրացում և փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծով առաջարկել էր քրեական պատասխանատվություն նախատեսել ռազմական դրության իրավական ռեժիմի ընթացքում սահմանված միջոցառումները և ժամանակավոր սահմանափակումները խախտելու համար՝ անկախ այն հանգամանքից, թե ինչ հետևանք կառաջացնի այն։

Խստացնել տեղեկատվության ազատության խախտման համար պատասխանատվությունը

08.02.2022
Արդարադատության նախարարությունը հրապարակել է նախագիծ՝ առաջարկելով էապես մեծացնել տեղեկատվության ազատության իրավունքի խախտման համար սահմանված տուգանքի չափերը։ Ներկայացնում ենք Հիմնադրամի փորձագետների կարծիքը Նախագծում տեղ չգտած, սակայն տեղեկատվության ազատության իրավունքի խախտման այլ դրսեւորումների կանխարգելման տեսանկյունից անհրաժեշտ մի շարք կարգավորումներով Նախագիծը լրամշակելու վերաբերյալ։ Այսպես.

«ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» նախագծի վերաբերյալ

10.01.2022
30.11.2021 թ.-ին շրջանառության մեջ է դրվել պատգամավորներ Վլադիմիր Վարդանյանի և Վահագն Հովակիմյանի հեղինակությամբ «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ կատարելու մասին» նախագիծը, որով նախատեսվում է որպես քրեական դատավարության նոր սկզբունք ամրագրել ոչ իրավաչափ վարքագծի արգելքը, ինչպես նաև սահմանել իրավունքի իրականացման սահմանափակումը՝ որպես նոր դատական սանկցիայի տեսակ:

Կարծիք «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ

21.12.2021
Դեկտեմբերի 1-ին Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում քննարկման դրված «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացում կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծով խմբագրվում են քննչական ենթակայությանը վերաբերող կարգավորումները։ Համակողմանիորեն դիտարկելով խնդիրը՝ կարծում ենք, որ քննչական ենթակայության փոփոխությունները պետք է ընդգրկեն ավելի լայն շրջանակ։

Մարդու իրավունքների խախտումներն Արցախյան 44-օրյա պատերազմի ընթացքում

17.12.2021
Սույն փաստահավաք զեկույցում հիմնավոր ներկայացվում են պատերազմական հանցագործությունները, միջազգային մարդասիրական իրավունքիև մարդու իրավունքների այլ խախտումները, որոնք տեղի են ունեցել Արցախի դեմ Ադրբեջանի սանձազերծած 44-օրյա պատերազմի ընթացքում

Աշխատանքային իրավունքների պաշտպանությունը Հայաստանի Հանրապետությունում

25.10.2021
2021 թ․-ին Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամն իրականացրեց «Աշխատանքային իրավունքների պաշտպանությունը Հայաստանի Հանրապետությունում» ծրագիրը։