Օրենսդրության թերի կարգավորումները կարող են հանգեցնել մարդու իրավունքների խախտումների.Գյուրջյան

28.12.2022

#ԻԶՊՀ «Գաղտնի հսկողության միջոցներ․ ՄԻԵԴ չափանիշներ և միջազգային լավագույն փորձ, ՀՀ օրենսդրության խնդիրներ» խորագրով աշխատաժողովի ընթացքում հիմնադրամի իրավական հարցերով փորձագետ Դավիթ Գյուրջյանը խոսեց Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի խախտման հիմքով Հայաստանի դեմ կայացված վճիռների, ինչպես նաև ՀՀ օրենսդրության խնդիրների մասին՝ ՄԻԵԴ սահմանած չափանիշների համատեքստում։ 

«Թեպետ կարող է ուրախալի թվալ, որ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը ՀՀ դեմ ընդամենը երկու վճիռ է կայացրել ՄԻԵԿ 8-րդ հոդվածի համատեքստում, սակայն հասկանալի են դրա իրական պատճառները․ ՀՀ օպերատիվ-հետախուզական գործունեության համակարգը չի նախատեսումկարգավորում, ըստ որի՝ անձը պոստֆակտում կտեղեկանա կիրառված գործողությունների մասին, եթե, իհարկե, դրանք քրեական գործի նյութ չեն դարձել։ Այսպիսով, անձինք զրկվում են դրաօրինաչափությունը վիճարկելու հնարավորությունից»։

Անդրադառնալով «Սեֆիլյանն ընդդեմ Հայաստանի» գործին՝ Դավիթ Գյուրջյանը շեշտել է ՄԻԵԴ-ի այն արձանագրումը, որ ՀՀ օրենսդրության մեջ բացակայում են իրավախախտումների և անձանց շրջանակի վերաբերյալ տեղեկությունները, այսինքն՝ որ տեսակի իրավախախտումների վերաբերյալ կարող են իրականացվել միջոցառումները, որ շրջանակի անձանց նկատմամբ, ինչպիսի հիմքերի և հանգամանքների դեպքում։ Չէր նախատեսվում նաև տվյալներն ուսումնասիրելու, պահպանելու և ոչնչացնելու, ինչպես նաև անձին ծանուցելու պահանջը։ Ըստ Գյուրջյանի՝ այս թերություններից որոշները մինչ օրս առկա են։

Հայաստանի դեմ կայացված մյուս վճիռը «Համբարձումյանն ընդդեմ Հայաստանի» դեմ գործով է, որը վերաբերում է դատական վերահսկողության որակին։ Խոսելով գործի առանձնահատկության մասին՝ բանախոսն ամփոփել է. «Միջամտությունը պետք է համապատասխանի և' ներպետական օրենսդրությանը, և' առհասարակ օրենքի որակին»։

Խոսելով ներպետական օրենսդրության մասին՝ բանախոսն ասել է, որ այն ընդգրկում է «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» օրենքը և Քրեական դատավարության օրենսգիրքը։ Նա մանրամասն ներկայացրել է արտաքին դիտմանը, գաղտնալսմանը, գաղտնի հսկողության միջոցառումների տևողությանն առնչող խնդիրները։

Բանախոսության մյուս կարևոր թեման դատական վերահսկողությունն էր։ Համարելով սա օրենսդրության առանցքային խնդիր՝ Դավիթ Գյուրջյանն ասել է, որ լավագույն պրակտիկան է, երբ դատարան է թույլատրող մարմինը, սակայն կարևոր է դատարանի իրավասությունը, այսինքն՝ այն կարո՞ղ է իրոք ստուգել համապատասխան միջամտության անհրաժեշտությունը և իրավաչափությունը, թե ոչ.  «Օրինակ՝ մեր օրենսդրությունը մի կողմից թույլ է տալիս դատարանին քննիչից բացատրություն պահանջել ներկայացված միջնորդության վերաբերյալ, մյուս կողմից՝  թույլ չի տալիս ստանալ այնպիսի տեղեկություններ, ինչպիսիք են գաղտնի գործակալների վերաբերյալ տվյալները»։ Դատավորը չի կարող նաև պահանջել լրացուցիչ նյութեր, տեղեկությունների աղբյուր բացահայտում և այլն։ Այսպիսով, նման պայմաններում կա'մ դատարանը պետք է ուղղակի բավարարի այդ միջնորդությունը, կա'մ մերժի։ Ըստ Գյուրջյանի՝ մի դեպքում մարդկանց իրավունքները կխախտվեն, մյուս դեպքում թերի կարգավորումների պատճառով  դատարանը կմերժի միջնորդությունը, թեպետ իրականում այն բավարարման ենթակա էր. «Երկու դեպքերն էլ խնդրահարույց են»։

Անդրադառնալով իշխանության հասանելիությանը հաղորդակցություններին՝ Գյուրջյանը շեշտել է, որ օրենսդրությունը չի նախատեսում պահանջ՝ դատարանի թույլտվությունը նախ ներկայացնելու կապի օպերատորին։ Ընդհակառակը, կապի օպերատորներից պահանջվում է ապահովել անխոչընդոտ մուտք կապուղիներին՝ ըստ պահանջի. «Նաև հարցումների միջոցով են հավաստացիել, որ կապի օպերատորները չեն տեղեկացվում ո' չ դատարանի որոշման, ոչ հեռախոսահամարների մասին, որ պետք է վերահսկվեն, ո'չ դրա սկզբի ու ավարտի մասին, ո'չ էլ փաստի», - ամփոփել է բանախոսը։

Մեկ այլ խնդիր է այն, որ անձը չի ծանուցվում իր իրավունքներին միջամտող գործողության մասին։ Կան կարծիքներ, որ սա միշտ հնարավոր չէ իրականացնել, սակայն նման դեպքում առնվազն պետք է կիրառվի Գերմանիայի փորձը, երբ անձը կարող է դիմել դատարան, եթե կասկած ունի, որ իրեն գաղտնալսել են։ Այստեղ արդեն միջամտող մարմինը պետք է ապացուցի՝ գաղտնալսել է, թե ոչ:

Դիտարկումներ և առաջարկություններ «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքում լրացում կատարելու վերաբերյալ

24.02.2025
Մի խումբ համախոհ կազմակերպություններով հանդես ենք եկել առաջարկություններով «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքում լրացում կատարելու նախագծի վերաբերյալ։ Ըստ նրանց՝ օրենքի նախագծի որոշ կետեր մտահոգիչ են, հատկապես անձնական և բժշկական գաղտնիքի հավաքագրման և օգտագործման տեսանկյունից։ ՀԿ-ները առաջարկում են դադարեցնել օրենքի նախագծի քննարկումը, տվյալ իրավական ակտի անհրաժեշտությունը քննարկել Առողջապահության նարարության հետ և հրաժարվել այն կարգավորումներից, որոնք կարող են անհամաչափ միջամտություն պարունակել անձնական տվյալների պաշտպանության հարցում։

Հրապարակվել է «ՔՀԿ չափիչ Հայաստան 2024» զեկույցը

12.02.2025
Հրապարակվել է «ՔՀԿ չափիչ Հայաստան 2024» զեկույցը, որը ներկայացնում է 2024 թվականին քաղաքացիական հասարակության միջավայրի տարբեր ոլորտներում առկա զարգացումները, խնդիրները և առաջարկությունները։ Հայաստանի քաղաքացիական հասարակության միջավայրի ընդհանուր գնահատականը մնացել է անփոփոխ՝ համեմատած 2023 թվականի հետ։ Առաջնահերթ խնդիրներն ու մարտահրավերները նույնպես շարունակում են արդիական մնալ։

2-րդ տեղեկատու, 2024

30.12.2024
Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամը շնորհավորում է ձեր Ամանորը, մաղթում խաղաղ և ստեղծարար տարի։ Միաժամանակ ձեզ ենք ներկայացնում և ամփոփում 2024-ի երկրորդ կեսին մեր կատարած աշխատանքի տեսանելի մասը։

Իրավունքը բոլորի համար. սեղանի ուսուցողական խաղ

26.12.2024
Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամը մշակել է «Իրավունքը բոլորի համար» խաղը, որի նպատակն է բարձրացնել քաղաքացիների իրավագիտակցությունը, հաղորդել գիտելիքներ մարդու իրավունքների և դրանց պաշտպանության մեխանիզմների, ինչպես նաև քաղաքացիական կյանքում ներագրավվելու ուղիների վերաբերյալ։ Խաղն ունի հետևյալ թեմատիկ ուղղությունները՝ իրավունքի իմաստն ու դերը, ժողովրդավարության հիմնարար արժեքները,  մարդու իրավունքները և դրանց պաշտպանության մեխանիզմները, պետության և քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների, կուսակցությունների, շահերի խմբերի, հասարակական շարժումների գործառույթները մարդու իրավունքների ոլորտում, ընտրությունները, պետական իշխանության ճյուղերը և վարչական, քաղաքացիական (ընտանեկան և աշխատանքային իրավունք) և քրեական վարույթներ։

ԻԶՊՀ-ի հանրագրի առաջարկն ընդգրկվել է օրենսդրական նախագծերում

04.10.2024
Ամիսներ առաջ Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամը վարչական դատավարությունում վարույթի լիարժեք հրապարակայնություն ապահովելու պահանջով էլեկտրոնային հանրագիր էր ներկայացրել։ Ինչպես տեղեկացրել են Արդարադատության նախարարությունից, Հանրագրով կատարված առաջարկն ընդգրկվել է «ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» և «ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքների նախագծերի փաթեթում: Ըստ ԻԶՊՀ-ի՝ այս փոփոխությունը կարևոր է նաև դատարանների նկատմամբ վստահության տեսանկյունից. «Ըստ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ վարույթի հրապարակային բնույթըդատավարության մասնակիցներին պաշտպանում է արդարադատության գաղտնի իրականացումից՝առանց հանրության կողմից հսկողության. այն նաև այն միջոցներից մեկն է, որոնց միջոցով կարող էպահպանվել դատարանների հանդեպ վստահությունը»: 

Խտրականության դեմ օրենքի նոր նախագիծը ներկայացվել է հանրային քննարկման

02.08.2024
«Իրավահավասարության ապահովման և խտրականությունից պաշտպանության մասին» օրենքի և հարակից օրենքների նախագծերի փաթեթը հասցեագրում է խտրականությունից արդյունավետ պաշտպանությանն առնչվող օրենսդրական բացերը: Այն սահմանում է խտրականության հասկացությունն ու տեսակները և նախատեսում է Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակին կից Խտրականության հարցերով խորհրդի ստեղծում, որտեղ կընդգրկվեն ՔՀԿ-ների ներկայացուցիչներ և անկախ փորձագետներ: Օրենքի նախագծով սահմանվում են պաշտպանության մի քանի հատկանիշներ, սակայն նշված չէ սեռական կողմնորոշման և գենդերային ինքնության հիման վրա խտրականության ենթարկված անձանց իրավական պաշտպանությանը, որն ամենազգայուն խնդիրներից մեկն է: Բացի այդ, նախագիծը չի սահմանում ՔՀԿ-ների՝ դատարաններում հանրային շահի հարցով («actio popularis») իրավական գործողություններ ձեռնարկելու հնարավորություն՝ խտրականությունից տուժած անձանց իրավունքները պաշտպանելու համար։

Դատարանը ճանաչել է դատապարտյալի ՝ անչափահաս երեխային տեսակցելու նպատակով բնակության վայր մեկնելու իրավունքը

12.07.2024
Հուլիսի 2-ին դատարանը կես տարի տևած գանգատարկման գործընթացների արդյունքում բավարարել էմեր շահառուի բողոքը (գործի համար՝ ԵԴ1/0517/15/24)՝ պարտավորեցնելով քրեակատարողականհիմնարկին վերացնել դատապարտյալի՝ անչափահաս երեխային տեսակցելու նպատակով մեկնումտրամադրելու իրավունքի խախտումը, ինչը նշանակում է, որ հիմնարկը պարտավոր է անձին տրամադրելօրենքով նախատեսված ժամկետով (մինչև 10 օր) մեկնում մշտական բնակության վայր՝ անչափահասերեխային տեսակցելու նպատակով: 

ՏԵՂԵԿԱՏՈՒ

11.07.2024
Այս տեղեկատուի միջոցով ամփոփում ենք 2024-ի առաջին ամիսներին մեր կատարած աշխատանքի մի մասը՝ օրենսդրության ուսումնասիրություն, հայտարարություններ, ռազմավարական դատավարություններ, հանրային քննարկումներ և հարցազրույցներ, հաջողության պատմություններ։

«Հանրային տեղեկությունների մասին» նոր օրենքի նախագիծը կոչված է բարելավել բաց տվյալների կառավարումը և հասանելիությունը

10.04.2024
Սույն թվականի փետրվարի 26-ին ՀՀ Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարությունը հանրային քննարկման է դրել «Հանրային տեղեկությունների մասին» ՀՀ օրենքի, ինչպես նաև հարակից օրենքներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքների նախագծերը։ Օրենքի ընդունումը կնպաստի բաց տվյալների քաղաքականության իրականացմանը՝ տվյալների թվային շտեմարանների միջոցով հնարավորություն ստեղծելով ավելի արդյունավետ հանրային վերահսկողության համար: Նախագծով մասնավորապես սահմանվում է հետևյալը` հանրային տեղեկությունների տրամադրման պայմաններն ու կարգը, հանրային տեղեկությունների հասանելիության ապահովման և կառավարման մեթոդները, տվյալների հավաքագրումը, մշակումը, օգտագործումը, տվյալների շտեմարանների ստեղծումը և կառավարումը:

Վարչական դատարանը բավարարել է ԹԻՀԿ-ի հայցն ընդդեմ ԱԺ աշխատակազմի

09.04.2024
Ապրիլի 5-ին ՀՀ Վարչական դատարանը բավարարել է «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն» ՀԿ-ի հայցն ընդդեմ ՀՀ Ազգային ժողովի աշխատակազմի՝ ոչ իրավաչափ ճանաչելով Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի անդամի թափուր հաստիքի համալրման մրցույթի հարցազրույցի փուլին հայցվորի ներկայացուցչի մասնակցությունը դիտորդի կարգավիճակով մերժելու գործողությունները: ԹԻՀԿ-ը իր հայցում պնդել էր, որ մերժմամբ խախտվել են իր՝ ՀՀ Սահմանադրությամբ երաշխավորված տեղեկություններ փնտրելու և ստանալու հիմնարար իրավունքները, քանի որ սահմանափակվել է նշված մրցույթի նկատմամբ դիտորդական առաքելություն իրականացնելու իր իրավունքը: ԹԻՀԿ-ի շահերը դատարանում ներկայացնում էին Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամի իրավաբաններ Գենյա Պետրոսյանը, Դավիթ Գյուրջյանը և Սերգեյ Գրիգորյանը։