Ձերբակալվածներին պահելու վայրերի ներքին կանոնակարգի մասին

1. Նշված Կանոնակարգի 8-րդ գլխով կարգավորվում են պահվող անձի՝ իր փաստաբանի, պաշտպանի և մերձավոր ազգականի հետ տեսակցելու իրավահարաբերութունները: Ըստ այդմ, Կանոնակարգի 52-րդ կետի համաձայն՝ պահվող անձն ունի իր պաշտպանությունը ստանձնելու նպատակով տեսակցության եկած փաստաբանի կամ իր պաշտպանի հետ առանձին, անարգել տեսակցելու իրավունք՝ առանց տեսակցությունների թվի և տևողության սահմանափակման:

Գտնում ենք, որ առերևույթ խնդրահարույց է պահվող անձի՝ քրեական գործով պաշտպան չհանդիսացող փաստաբանի հետ տեսակցելու հնարավորություն չսահմանելը: Խնդիրը կարգավորված չէ նաև «Ձերբակալված և կալանավորված անձանց պահելու մասին» ՀՀ օրենքով (այսուհետ նաև՝ Օրենք), որը նշված հնարավորությունը սահմանում է բացառապես կալանավորված և ոչ ձերբակալված անձանց համար: Գտնում ենք, որ նշված իրավակարգավորման բացակայությունն Օրենքում և Կանոնակարգում բացարձակապես անհիմն կերպով սահմանափակում է անձի՝ ՀՀ Սահմանադրության 64-րդ հոդվածով սահմանված իրավաբանական օգնություն ստանալու իրավունքը, ինչը հատկապես ակնհայտ է նույն իրավունքի՝ կալանավորվածի կարգավիճակ ունեցող անձի համար սահմանված լինելու պայմաններում (Օրենքի 15-րդ հոդվածը լրացվել/փոփոխվել է 2015թ. ՀՕ-191-Ն օրենքով):

2. Միևնույն ժամանակ, Կանոնակարգի 53-րդ կետի համաձայն, փաստաբանի կամ պաշտպանի հետ տեսակցությունը թույլատրում է ՁՊՎ պետը:

Այս դրույթը ուղղակիորեն հակասում է Օրենքի իրավակարգավորումներին, որոնք ՁՊՎ պետի որոշման անհրաժեշտություն սահմանում են բացառապես օրինական ներկայացուցչի կամ մերձավոր ազգականների հետ ձերբակալվածի տեսակցության դեպքերում: Սա նաև պարզապես տրամաբանական է, քանի որ փաստաբանի և պաշտպանի հետ տեսակցության հնարավորությունն, ի տարբերություն օրինական ներկայացուցչի կամ մերձավոր ազգականների հետ տեսակցելու, չի սահմանափակվում ոչ աշխատանքային օրերի և ժամերի հանգամանքով, ինչը նշանակում է, որ ՁՊՎ պետը պարզապես կարող է բացակայել իր աշխատավայրից փաստաբանի ներկայանալու պահին:

1. Կանոնակարգի 18-րդ գլխով սահմանվում են ձերբակալված անձանց ազատելու հիմքերը և կարգը: Ըստ այդմ, 186-րդ կետի համաձայն՝ սահմանվում է ձերբակալվածներին ՁՊՎ-ից ազատելու 2 հիմք` 1) քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի որոշումը, 2) Պետի որոշումը` արգելանքի տակ պահելու օրենքով սահմանված առավելագույն ժամկետը լրանալու կապակցությամբ ձերբակալվածին ազատ արձակելու վերաբերյալ: Կանոնակարգը, կրկնելով Օրենքի բացը[1], որպես անձին ազատ արձակելու հիմք չի սահմանում դատարանի կողմից ձերբակալումը ոչ իրավաչափ ճանաչելու մասին որոշումը (այն ՁՊՎ աշխատակազմին ներկայացնելը):

            Այս իրավակարգավորումները ստեղծում են անձի անձնական ազատության իրավունքի չհիմնավորված սահմանափակման վտանգ և հակասում են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքին, որի 289.5 հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն՝անձն անհապաղ ազատ է արձակվում, եթե դատարանը հաստատում է ձերբակալման ոչ իրավաչափ լինելու փաստը: Հարկ է նշել, որ անձը պարտավոր չէ մասնակցել իր ձերբակալման իրավաչափության ստուգման դատական գործին և հրավիրված նիստին, նրան կարող է ներկայացնել իր պաշտպանը: Ուստի նման իրավիճակում անհապաղ ազատ արձակման երաշխիքը, որը կգործեր դատարանի դահլիճում նրա գտնվելու պարագայում, Օրենքի և Կանոնակարգի իրավակարգավորումների պայմաններումչի գործի: Հարկ ենք համարում ընդգծել, որ նմանօրինակ խնդրի անդրադարձել է նաև Սահմանադրական դատարանը՝ վերլուծելով կալանավորված անձի ազատ արձակումը կարգավորող՝ 2017թ.-իխմբագրությամբ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 141-րդ հոդվածի 12-րդ մասը («Կալանավորվածներին պահելու վայրի վարչակազմը պարտավոր է` …  կալանքից անմիջապես ազատել անձին, որի ազատման համար դատարանի կողմից նշանակված գրավը լրիվ մուծված է») և 143-րդ հոդվածի 5-րդ մասը («Գրավի մուծված լինելու մասին ապացույցներ ստանալով` քրեական վարույթն իրականացնող մարմինն անմիջապես հանձնարարում է մեղադրյալին ազատել կալանքից»[2]): Սահմանադրական  դատարանը գտել է, որ «…Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 143-րդ հոդվածի 5-րդ մասը համապատասխանում է Հայաստանի  Հանրապետության Սահմանադրությանն այնպիսի սահմանադրաիրավական բովանդակությամբ, համաձայն որի՝ քրեական վարույթ իրականացնող մարմնի՝մեղադրյալին կալանքից ազատելու մասին որոշման առկայության պայմաններում հանձնարարականը չի կարող կալանավորվածներին պահելու վայրի վարչակազմի ղեկավարի համար դատավարական հավելյալ նախապայման հանդիսանալ մեղադրյալին կալանքից ազատելու հարցում»:

Հիմք ընդունելով վերը նշված խնդիրները և դրանց՝ մարդու հիմնարար իրավունքների տեսանկյունից խիստ կարևոր լինելը՝

առաջարկում ենք

1. նախաձեռնել օրենսդրական փոփոխություններ/լրացումներ՝ զուգահեռաբար լրամշակելով նաև Նախագծով սահմանված Կանոնակարգը՝ դրանցում սահմանելով.
   1. ձերբակալված անձի իրավունքը՝ քրեական վարույթ իրականացնող մարմնի թույլտվությամբ տեսակցելու քրեական գործով պաշտպան (կամ ներգրավվելու համար ներկայացած պաշտպան) չհանդիսացող փաստաբանի հետ,
   2. ՁՊՎ վարչակազմի պարտականությունը՝ անհապաղ ազատ արձակելու ձերբակալված անձին՝ նրա ձերբալալման ոչ իրավաչափությունը հաստատող դատարանի որոշման ներկայացման հիմքով:
2. Կանոնակարգից հանել 53-րդ կետը, որի համաձայն՝ փաստաբանի կամ պաշտպանի հետ տեսակցությունը թույլատրում է ՁՊՎ պետը: