Չարաշահումների ռիսկեր՝ «Պետական գաղտնիքի մասին» օրենքում. հարցազրույց Գենյա Պետրոսյանի հետ

18.01.2023

Հունվարի 17-ին ՀՀ Ազգային ժողովն առաջին ընթերցմամբ ընդունեց Պետական գաղտնիքի մասին օրենքի նախագիծը։ ԻԶՊՀ-ն գործընկեր կազմակերպությունների հետ այս նախագծի շրջանառման տարբեր փուլերում բազմիցս անդրադարձել է դրա թերություններին և ներկայացրել առաջարկություններ։ Թեև որոշ էական փոփոխություններ ընդունվել են, սակայն բազմաթիվ խնդիրներ մնում են չլուծված։

Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամի տնօրեն Գենյա Պետրոսյանը «Ֆակտոր ԹՎ»-ի եթերում խոսել է օրենքի նախագծի խնդիրների  և դրանց լուծումների մասին։

«Մեր մոտեցումը հիմնված չէ նրա վրա, որ ազգային անվտանգությանն իրապես վնաս պատճառելու ունակ տեղեկատվությունը լինի հրապարակման ենթակա, այլ ընդհակառակը, գաղտնագրվելիս ցանկացած տեղեկատվություն պետք է գնահատվի խիստ չափանիշների հիման վրա, առաջին հերթին՝ հենց Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության շահերի տեսանկյունից։ Այդ առումով նախագիծը որոշակիորեն բարելավվել է՝ գաղտնիության աստիճաններն այժմ տարբերակվում են ազգային անվտանգությանը հասցվող վտանգի տեսանկյունից»։

Նախագծի հիմնական խնդիրներից են բավական անհստակ ձևակերպումները, որ լայն մեկնաբանությունների տեղիք են տալիս. «Օրենքով պետք է նախատեսվեն բոլոր երաշխիքները և հակակշիռները, որոնք կբացառեն պետության՝ տեղեկությունը գաղտնագրելու հայեցողությունը։ Անհրաժեշտ է այնպիսի երաշխիքների ստեղծում, որ որևէ իշխանություն չկարողանա այս մեխանիզմներն օգտագործել հասարակությունից հանրային նշանակության տեղեկությունները գաղտնի պահելու համար»։ Խոսելով նմանօրինակ ձևակերպումների մասին՝ Պետրոսյանն առանձնացրել է սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություն հասկացությունը՝ նշելով՝ այն բավական լայն հնարավորություն է տալիս գաղտնագրելու այնպիսի տեղեկություններ, որոնք պետական գաղտնիք չեն։ Այսինքն՝ որոշ դեպքերում ցանկացած տեղեկություն կարող է մեկնաբանվել այդպես։ Շարունակելով՝ Գենյա Պետրոսյանն անդրադարձել է օրենքի այն սահմանմանը, որով նախատեսվում են, թե որ տեղեկություններն են ենթակա գաղտնագրման, որոնք՝ ոչ՝ ոչ մի դեպքում։ «Այստեղ ևս կան հասկացություններ, որ բավական լայն են և թույլ են տալիս գաղտնագրել տեղեկություններ, որ ազգային անվտանգության հետ որևէ առնչություն չունեն։ Օրինակ՝ տնտեսական կարևոր նշանակություն ունեցող գիտահետազոտական աշխատանքներ, ֆինանսների և բյուջետային քաղաքականության հետ կապված առանձին տեղեկություններ. բնականաբար, այս հասկացության շրջանակում ընդգրկված որոշ տեղեկություններ ամենայն հավանականությամբ կարող են դասվել պետական գաղտնիքի շարքին, սակայն ակնհայտորեն նման լայն ձևակերպումների պարագայում կարող են գաղտնագրվել նաև ազգային անվտանգությանը չառնչվող տեղեկություններ», - ամփոփել է Պետրոսյանը։

Մեկ այլ թերություն է պատասխանատվության միջոցների անլիարժեքությունը. «Եթե պետական մարմինը գաղտնագրում է մի տեղեկություն, որ չպետք է գաղտնագրեր, կամ ժամկետը լրանալուց հետո չի գաղտնազերծում, պատասխանատվություն չկա։ Այսինքն՝ օրենքն ամբողջությամբ միտված է գաղտնիքը պաշտպանելու, գաղտնագրման հայեցողության ընդլայմանը, իսկ չարաշահման դեմ հակակշռող մեխանիզմերը բացակայում են»։

Հարցին, թե ինչպես է պատասխանատու մարմինների համագործակցությունն այս ոլորտում, Պետրոսյանը նշել է. «Հեղինակը ԱԱԾ-ն է։  Edraft հարթակը ենթադրում է հանրային քննարկում, առաջարկների ներկայացում և հեղինակի հիմնավորված արձագանքը դրանց։ Ճնշող մեծամասնության դեպքում պարզապես նշվել է, որ դիտարկումն ընդունելի չէ նպատակարմարության պատճառաբանմամբ, այսինքն՝ բովանդակային հիմնավորում չի եղել, ինչը բովանդակազրկում է հանրային քննարկման այս ինստիտուտի իմաստը»։

Անդրադառնալով գերատեսչական ցանկերի խնդրին՝ Պետրոսյանը նշել է, որ գործող օրենսդրությունն արդեն ունի այս խնդիրը։ «Ըստ Սահմանադրական դատարանի որոշման՝ գերատեսչական ցանկերը չեն կարող գաղտնագրվել։ Բացառություն կարող են լինել միայն այն տողերը, որոնց վերտառություններն  ինքնին պետական գաղտնիք են պարունակում։ Հետագայում օրենքում  և այժմ էլ նախագծում տեղ գտած ձևակերպումը վկայում է, որ ամբողջ ցանկը այս պատճառաբանությամբ գաղտնագրելու ռիսկ կա նաև այսօր»,-շեշտել է նա։

Պետրոսյանը կարևորել է նաև անկախ արտադատական մասնագիտական մարմնի ստեղծումը, որը կվերահսկի պետական գաղտնիքի պահպանմանն առնչվող գործընթացների իրավաչափությունը։

Հայաստանում նախատեսվում է ընդլայնել ՔՀԿ-ների դերը դատարանում հանրային շահերի ներկայացման գործում

23.05.2025
Հայաստանում քաղաքացիական հասարակության համար զգալի առաջընթաց է ակնկալվում․ ԱԺ պատգամավորները ներկայացրել են օրենսդրական փոփոխությունների փաթեթ, որով նախատեսում է ընդլայնել ՔՀԿ-ների ՝ դատարանում իրենց շահառուների կոլեկտիվ շահերը ներկայացնելու իրավունքը։ ՔՀԿ-ների առաջարկությունների հիման վրա մշակված այս փոփոխություններով ՔՀԿ-ների դատական ներկայացուցչության շրջանակը կընդլայնվի՝ ի տարբերություն ներկայումս գործող դրույթների, որոնք հնարավորություն են տալիս հասարակական կազմակերպություններին (ՀԿ) դատարան ներկայացնել միայն շրջակա միջավայրի պահպանությանը և հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանությանը վերաբերող հայցեր։ Եթե առաջարկվող փոփոխություններն ընդունվեն, ՔՀԿ-ներին հնարավորություն կտրվի դատարանում վիճարկել նաև խտրականության հետ կապված դեպքերը, իսկ դատարան դիմելու համար անհրաժեշտ պայմանները կմեղմացվեն։

Դիտարկումներ և առաջարկություններ «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքում լրացում կատարելու վերաբերյալ

24.02.2025
Մի խումբ համախոհ կազմակերպություններով հանդես ենք եկել առաջարկություններով «Անկանխիկ գործառնությունների մասին» օրենքում լրացում կատարելու նախագծի վերաբերյալ։ Ըստ նրանց՝ օրենքի նախագծի որոշ կետեր մտահոգիչ են, հատկապես անձնական և բժշկական գաղտնիքի հավաքագրման և օգտագործման տեսանկյունից։ ՀԿ-ները առաջարկում են դադարեցնել օրենքի նախագծի քննարկումը, տվյալ իրավական ակտի անհրաժեշտությունը քննարկել Առողջապահության նարարության հետ և հրաժարվել այն կարգավորումներից, որոնք կարող են անհամաչափ միջամտություն պարունակել անձնական տվյալների պաշտպանության հարցում։

Հրապարակվել է «ՔՀԿ չափիչ Հայաստան 2024» զեկույցը

12.02.2025
Հրապարակվել է «ՔՀԿ չափիչ Հայաստան 2024» զեկույցը, որը ներկայացնում է 2024 թվականին քաղաքացիական հասարակության միջավայրի տարբեր ոլորտներում առկա զարգացումները, խնդիրները և առաջարկությունները։ Հայաստանի քաղաքացիական հասարակության միջավայրի ընդհանուր գնահատականը մնացել է անփոփոխ՝ համեմատած 2023 թվականի հետ։ Առաջնահերթ խնդիրներն ու մարտահրավերները նույնպես շարունակում են արդիական մնալ։

2-րդ տեղեկատու, 2024

30.12.2024
Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամը շնորհավորում է ձեր Ամանորը, մաղթում խաղաղ և ստեղծարար տարի։ Միաժամանակ ձեզ ենք ներկայացնում և ամփոփում 2024-ի երկրորդ կեսին մեր կատարած աշխատանքի տեսանելի մասը։

Իրավունքը բոլորի համար. սեղանի ուսուցողական խաղ

26.12.2024
Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամը մշակել է «Իրավունքը բոլորի համար» խաղը, որի նպատակն է բարձրացնել քաղաքացիների իրավագիտակցությունը, հաղորդել գիտելիքներ մարդու իրավունքների և դրանց պաշտպանության մեխանիզմների, ինչպես նաև քաղաքացիական կյանքում ներագրավվելու ուղիների վերաբերյալ։ Խաղն ունի հետևյալ թեմատիկ ուղղությունները՝ իրավունքի իմաստն ու դերը, ժողովրդավարության հիմնարար արժեքները,  մարդու իրավունքները և դրանց պաշտպանության մեխանիզմները, պետության և քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների, կուսակցությունների, շահերի խմբերի, հասարակական շարժումների գործառույթները մարդու իրավունքների ոլորտում, ընտրությունները, պետական իշխանության ճյուղերը և վարչական, քաղաքացիական (ընտանեկան և աշխատանքային իրավունք) և քրեական վարույթներ։

ԻԶՊՀ-ի հանրագրի առաջարկն ընդգրկվել է օրենսդրական նախագծերում

04.10.2024
Ամիսներ առաջ Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամը վարչական դատավարությունում վարույթի լիարժեք հրապարակայնություն ապահովելու պահանջով էլեկտրոնային հանրագիր էր ներկայացրել։ Ինչպես տեղեկացրել են Արդարադատության նախարարությունից, Հանրագրով կատարված առաջարկն ընդգրկվել է «ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» և «ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում լրացումներ և փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքների նախագծերի փաթեթում: Ըստ ԻԶՊՀ-ի՝ այս փոփոխությունը կարևոր է նաև դատարանների նկատմամբ վստահության տեսանկյունից. «Ըստ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի՝ վարույթի հրապարակային բնույթըդատավարության մասնակիցներին պաշտպանում է արդարադատության գաղտնի իրականացումից՝առանց հանրության կողմից հսկողության. այն նաև այն միջոցներից մեկն է, որոնց միջոցով կարող էպահպանվել դատարանների հանդեպ վստահությունը»: 

Խտրականության դեմ օրենքի նոր նախագիծը ներկայացվել է հանրային քննարկման

02.08.2024
«Իրավահավասարության ապահովման և խտրականությունից պաշտպանության մասին» օրենքի և հարակից օրենքների նախագծերի փաթեթը հասցեագրում է խտրականությունից արդյունավետ պաշտպանությանն առնչվող օրենսդրական բացերը: Այն սահմանում է խտրականության հասկացությունն ու տեսակները և նախատեսում է Մարդու իրավունքների պաշտպանի գրասենյակին կից Խտրականության հարցերով խորհրդի ստեղծում, որտեղ կընդգրկվեն ՔՀԿ-ների ներկայացուցիչներ և անկախ փորձագետներ: Օրենքի նախագծով սահմանվում են պաշտպանության մի քանի հատկանիշներ, սակայն նշված չէ սեռական կողմնորոշման և գենդերային ինքնության հիման վրա խտրականության ենթարկված անձանց իրավական պաշտպանությանը, որն ամենազգայուն խնդիրներից մեկն է: Բացի այդ, նախագիծը չի սահմանում ՔՀԿ-ների՝ դատարաններում հանրային շահի հարցով («actio popularis») իրավական գործողություններ ձեռնարկելու հնարավորություն՝ խտրականությունից տուժած անձանց իրավունքները պաշտպանելու համար։

Դատարանը ճանաչել է դատապարտյալի ՝ անչափահաս երեխային տեսակցելու նպատակով բնակության վայր մեկնելու իրավունքը

12.07.2024
Հուլիսի 2-ին դատարանը կես տարի տևած գանգատարկման գործընթացների արդյունքում բավարարել էմեր շահառուի բողոքը (գործի համար՝ ԵԴ1/0517/15/24)՝ պարտավորեցնելով քրեակատարողականհիմնարկին վերացնել դատապարտյալի՝ անչափահաս երեխային տեսակցելու նպատակով մեկնումտրամադրելու իրավունքի խախտումը, ինչը նշանակում է, որ հիմնարկը պարտավոր է անձին տրամադրելօրենքով նախատեսված ժամկետով (մինչև 10 օր) մեկնում մշտական բնակության վայր՝ անչափահասերեխային տեսակցելու նպատակով: 

ՏԵՂԵԿԱՏՈՒ

11.07.2024
Այս տեղեկատուի միջոցով ամփոփում ենք 2024-ի առաջին ամիսներին մեր կատարած աշխատանքի մի մասը՝ օրենսդրության ուսումնասիրություն, հայտարարություններ, ռազմավարական դատավարություններ, հանրային քննարկումներ և հարցազրույցներ, հաջողության պատմություններ։

«Հանրային տեղեկությունների մասին» նոր օրենքի նախագիծը կոչված է բարելավել բաց տվյալների կառավարումը և հասանելիությունը

10.04.2024
Սույն թվականի փետրվարի 26-ին ՀՀ Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարությունը հանրային քննարկման է դրել «Հանրային տեղեկությունների մասին» ՀՀ օրենքի, ինչպես նաև հարակից օրենքներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքների նախագծերը։ Օրենքի ընդունումը կնպաստի բաց տվյալների քաղաքականության իրականացմանը՝ տվյալների թվային շտեմարանների միջոցով հնարավորություն ստեղծելով ավելի արդյունավետ հանրային վերահսկողության համար: Նախագծով մասնավորապես սահմանվում է հետևյալը` հանրային տեղեկությունների տրամադրման պայմաններն ու կարգը, հանրային տեղեկությունների հասանելիության ապահովման և կառավարման մեթոդները, տվյալների հավաքագրումը, մշակումը, օգտագործումը, տվյալների շտեմարանների ստեղծումը և կառավարումը: