Չարաշահումների ռիսկեր՝ «Պետական գաղտնիքի մասին» օրենքում. հարցազրույց Գենյա Պետրոսյանի հետ

18.01.2023

Հունվարի 17-ին ՀՀ Ազգային ժողովն առաջին ընթերցմամբ ընդունեց Պետական գաղտնիքի մասին օրենքի նախագիծը։ ԻԶՊՀ-ն գործընկեր կազմակերպությունների հետ այս նախագծի շրջանառման տարբեր փուլերում բազմիցս անդրադարձել է դրա թերություններին և ներկայացրել առաջարկություններ։ Թեև որոշ էական փոփոխություններ ընդունվել են, սակայն բազմաթիվ խնդիրներ մնում են չլուծված։

Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամի տնօրեն Գենյա Պետրոսյանը «Ֆակտոր ԹՎ»-ի եթերում խոսել է օրենքի նախագծի խնդիրների  և դրանց լուծումների մասին։

«Մեր մոտեցումը հիմնված չէ նրա վրա, որ ազգային անվտանգությանն իրապես վնաս պատճառելու ունակ տեղեկատվությունը լինի հրապարակման ենթակա, այլ ընդհակառակը, գաղտնագրվելիս ցանկացած տեղեկատվություն պետք է գնահատվի խիստ չափանիշների հիման վրա, առաջին հերթին՝ հենց Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության շահերի տեսանկյունից։ Այդ առումով նախագիծը որոշակիորեն բարելավվել է՝ գաղտնիության աստիճաններն այժմ տարբերակվում են ազգային անվտանգությանը հասցվող վտանգի տեսանկյունից»։

Նախագծի հիմնական խնդիրներից են բավական անհստակ ձևակերպումները, որ լայն մեկնաբանությունների տեղիք են տալիս. «Օրենքով պետք է նախատեսվեն բոլոր երաշխիքները և հակակշիռները, որոնք կբացառեն պետության՝ տեղեկությունը գաղտնագրելու հայեցողությունը։ Անհրաժեշտ է այնպիսի երաշխիքների ստեղծում, որ որևէ իշխանություն չկարողանա այս մեխանիզմներն օգտագործել հասարակությունից հանրային նշանակության տեղեկությունները գաղտնի պահելու համար»։ Խոսելով նմանօրինակ ձևակերպումների մասին՝ Պետրոսյանն առանձնացրել է սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություն հասկացությունը՝ նշելով՝ այն բավական լայն հնարավորություն է տալիս գաղտնագրելու այնպիսի տեղեկություններ, որոնք պետական գաղտնիք չեն։ Այսինքն՝ որոշ դեպքերում ցանկացած տեղեկություն կարող է մեկնաբանվել այդպես։ Շարունակելով՝ Գենյա Պետրոսյանն անդրադարձել է օրենքի այն սահմանմանը, որով նախատեսվում են, թե որ տեղեկություններն են ենթակա գաղտնագրման, որոնք՝ ոչ՝ ոչ մի դեպքում։ «Այստեղ ևս կան հասկացություններ, որ բավական լայն են և թույլ են տալիս գաղտնագրել տեղեկություններ, որ ազգային անվտանգության հետ որևէ առնչություն չունեն։ Օրինակ՝ տնտեսական կարևոր նշանակություն ունեցող գիտահետազոտական աշխատանքներ, ֆինանսների և բյուջետային քաղաքականության հետ կապված առանձին տեղեկություններ. բնականաբար, այս հասկացության շրջանակում ընդգրկված որոշ տեղեկություններ ամենայն հավանականությամբ կարող են դասվել պետական գաղտնիքի շարքին, սակայն ակնհայտորեն նման լայն ձևակերպումների պարագայում կարող են գաղտնագրվել նաև ազգային անվտանգությանը չառնչվող տեղեկություններ», - ամփոփել է Պետրոսյանը։

Մեկ այլ թերություն է պատասխանատվության միջոցների անլիարժեքությունը. «Եթե պետական մարմինը գաղտնագրում է մի տեղեկություն, որ չպետք է գաղտնագրեր, կամ ժամկետը լրանալուց հետո չի գաղտնազերծում, պատասխանատվություն չկա։ Այսինքն՝ օրենքն ամբողջությամբ միտված է գաղտնիքը պաշտպանելու, գաղտնագրման հայեցողության ընդլայմանը, իսկ չարաշահման դեմ հակակշռող մեխանիզմերը բացակայում են»։

Հարցին, թե ինչպես է պատասխանատու մարմինների համագործակցությունն այս ոլորտում, Պետրոսյանը նշել է. «Հեղինակը ԱԱԾ-ն է։  Edraft հարթակը ենթադրում է հանրային քննարկում, առաջարկների ներկայացում և հեղինակի հիմնավորված արձագանքը դրանց։ Ճնշող մեծամասնության դեպքում պարզապես նշվել է, որ դիտարկումն ընդունելի չէ նպատակարմարության պատճառաբանմամբ, այսինքն՝ բովանդակային հիմնավորում չի եղել, ինչը բովանդակազրկում է հանրային քննարկման այս ինստիտուտի իմաստը»։

Անդրադառնալով գերատեսչական ցանկերի խնդրին՝ Պետրոսյանը նշել է, որ գործող օրենսդրությունն արդեն ունի այս խնդիրը։ «Ըստ Սահմանադրական դատարանի որոշման՝ գերատեսչական ցանկերը չեն կարող գաղտնագրվել։ Բացառություն կարող են լինել միայն այն տողերը, որոնց վերտառություններն  ինքնին պետական գաղտնիք են պարունակում։ Հետագայում օրենքում  և այժմ էլ նախագծում տեղ գտած ձևակերպումը վկայում է, որ ամբողջ ցանկը այս պատճառաբանությամբ գաղտնագրելու ռիսկ կա նաև այսօր»,-շեշտել է նա։

Պետրոսյանը կարևորել է նաև անկախ արտադատական մասնագիտական մարմնի ստեղծումը, որը կվերահսկի պետական գաղտնիքի պահպանմանն առնչվող գործընթացների իրավաչափությունը։

Առաջարկություններ ԲԿԳ հանձնառությունների նախագծի վերաբերյալ

22.09.2023
Ընդունելով «Բաց կառավարման գործընկերություն» նախաձեռնության շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետության 2022-2024 թվականների գործողությունների ծրագիրը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության 2022 թվականի հոկտեմբերի 6-ի N 1568-Լ որոշման մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին նախագծում տեղ գտած գործողությունների կարևորությունը՝ ԻԶՊՀ-ն անհրաժեշտ է համարում որոշ հանձնառությունների մասով կատարել հստակեցումներ/լրացումներ՝ դրանց շրջանակում կարևոր բաղադրիչներ ընդգրկելու և հետագայում տարընթերցումներից խուսափելու նպատակով։

45 հարց Երևան քաղաքի ավագանու ընտրություններին մասնակցող քաղաքական ուժերին

24.07.2023
Սույնով ներկայացվում են Երևան քաղաքի կառավարման հարցերով շահագրգիռ քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների հարցերը 2023 թվականի սեպտեմբերի 17-ին Երևան քաղաքի ավագանու ընտրություններին մասնակցող քաղաքական ուժերին: Ակնկալում ենք, որ նշված հարցերին կստանանք լիարժեք պատասխաններ: Նաև հուսով ենք, որ հարցերի միջոցով ներկայացվող խնդիրներն ու դրանց համար առաջարկվող լուծումները կարտացոլվեն համապատասխան նախընտրական ծրագրերում։

Դատապարտում ենք քաղաքացիների հանդեպ ոստիկանության բռնությունները

03.07.2023
Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից հայտարարված դատաիրավական ու ոստիկանական բարեփոխումներին զուգահեռ, ոստիկանության ու իրավապահ այլ մարմինների կողմից քաղաքացիների նկատմամբ բռնությունների դեպքերի կտրուկ աճը որևէ հիմք չի տալիս պնդելու հայտարարված բարեփոխումների արդյունավետության մասին։ Ներքոստորագրյալ հասարակական կազմակերպությունները դատապարտում են վերջին ամիսներին աննախադեպ ծավալների հասած բռնություններն ու խոշտանգումները  ոստիկանության բաժիններում և իրավապահ այլ մարմիններում:

Հայտարարություն՝ ի աջակցություն Վրաստանի քաղաքացիական հասարակության և տարածաշրջանում ժողովրդավարական գործընթացների

09.03.2023
Սույն թվականի մարտի 7-ին Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսիում տեղի է ունեցել մասշտաբային բողոքի խաղաղ ակցիա, որն անցկացվում էր, այսպես կոչված, «Ռուսական օրենքի» ընդունման դեմ։ Չնայած մի շարք միջազգային կազմակերպությունների և հարևան երկրի քաղաքացիական հասարակության այդ օրենքի վերաբերյալ բացասական գնահատականի՝ Վրաստանի խորհրդարանն, այդուամենայնիվ, առաջին ընթերցմամբ ընդունեց «Օտարերկրյա գործակալների մասին» վիճահարույց օրենքը։

ՄԻԵԴ վճիռների վերլուծություն. մասնավոր կյանքի նկատմամբ հարգանքի իրավունք. Հայաստան

25.01.2023
Հետազոտությունը նվիրված է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածից բխող՝ պետության պոզիտիվ պարտավորությունների կատարման վիճակի գնահատմանը գաղտնի վերահսկողական միջոցների կիրառման բնագավառում՝ հատուկ շեշտադրելով լիազորությունների չարաշահումների դեմ բավարար երաշխիքների ապահովման խնդիրները։ Հետազոտության նպատակն է նպաստել Հայաստանում մարդու իրավունքների պաշտպանության համակարգի կատարելագործմանը, քաղաքացիների անձնական և ընտանեկան կյանքը հարգելու իրավունքի արդյունավետ իրացմանը, պետության կողմից գաղտնի վերահսկողական միջոցների կիրառման դեպքում չարաշահումներից պաշտպանող բավարար և արդյունավետ երաշխիքների և կառուցակարգերի ստեղծմանը:

Չարաշահումների ռիսկեր՝ «Պետական գաղտնիքի մասին» օրենքում. հարցազրույց Գենյա Պետրոսյանի հետ

18.01.2023
​​​​​​​Հունվարի 17-ին ՀՀ Ազգային ժողովն առաջին ընթերցմամբ ընդունեց Պետական գաղտնիքի մասին օրենքի նախագիծը։ ԻԶՊՀ-ն գործընկեր կազմակերպությունների հետ այս նախագծի շրջանառման տարբեր փուլերում բազմիցս անդրադարձել է դրա թերություններին և ներկայացրել առաջարկություններ։ Թեև որոշ էական փոփոխություններ ընդունվել են, սակայն բազմաթիվ խնդիրներ մնում են չլուծված։ Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամի տնօրեն Գենյա Պետրոսյանը «Ֆակտոր ԹՎ»-ի եթերում խոսել է օրենքի նախագծի խնդիրների  և դրանց լուծումների մասին։

Ռազմական դրության ժամանակ կարծիքի արտահայտման և տեղեկատվության ազատության իրավունքների սահմանափակման ռիսկերի մասին

10.01.2023
ԻԶՊՀ այս կարծիքն անդրադառնում է 22.12.2022 թ.-ին Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման միասնական կայքում հրապարակված և ՀՀ արդարադատության նախարարության կողմից մշակված ««Ռազմական դրության իրավական ռեժիմի մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքի նախագծին, որով ի թիվս այլ կարգավորումների սահմանվում է լայն հայեցողություն՝ էականորեն սահմանափակելու մարդու՝ կարծիքի արտահայտման ազատությունը և տեղեկատվության ազատության իրավունքը, ինչը պարունակում է անհամաչափ սահմանափակման իրական ռիսկեր:

Կարծիք «Պետական գաղտնիքի մասին» ՀՀ օրենքի նախագծի վերաբերյալ

10.01.2023
Իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամի, «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ հակակոռուպցիոն կենտրոն» ՀԿ-ի, Ժողովրդավարության զարգացման հիմնադրամի, «Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների» ՀԿ-ի և «Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ» ՀԿ-ի կարծիքն անդրադառնում է 04.11.2022 թ.-ին Ազգային ժողով ներկայացված «Պետական գաղտնիքի մասին» ՀՀ օրենքի նախագծին, որը մի շարք ասպեկտներով չի համապատասխանում առաջադեմ միջազգային փորձին և չափանիշներին, ինչպես նաև պարունակում է տեղեկատվության ազատության իրավունքի անհամաչափ սահմանափակման ռիսկեր: Ըստ այդմ, կազմակերպություններն առաջարկում են վերանայել դրանում տեղ գտած մի շարք իրավակարգավորումներ և ըստ այդմ վերախմբագրել իրավական դրույթները։

Օրենսդրության թերի կարգավորումները կարող են հանգեցնել մարդու իրավունքների խախտումների.Գյուրջյան

28.12.2022
#ԻԶՊՀ «Գաղտնի հսկողության միջոցներ․ ՄԻԵԴ չափանիշներ և միջազգային լավագույն փորձ, ՀՀ օրենսդրության խնդիրներ» խորագրով աշխատաժողովի ընթացքում հիմնադրամի իրավական հարցերով փորձագետ Դավիթ Գյուրջյանը խոսեց Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի խախտման հիմքով Հայաստանի դեմ կայացված վճիռների, ինչպես նաև ՀՀ օրենսդրության խնդիրների մասին՝ ՄԻԵԴ սահմանած չափանիշների համատեքստում։

Տեղի ունեցավ «Գաղտնի հսկողության միջոցներ․ ՄԻԵԴ չափանիշներ և միջազգային լավագույն փորձ, ՀՀ օրենսդրության խնդիրներ» խորագրով աշխատաժողովը

22.12.2022
Դեկտեմբերի 19-ին տեղի ունեցավ ԻԶՊՀ «Գաղտնի հսկողության միջոցներ․ ՄԻԵԴ չափանիշներ և միջազգային լավագույն փորձ, ՀՀ օրենսդրության խնդիրներ» խորագրով աշխատաժողովը։