Սույն թվականի փետրվարի 26-ին ՀՀ Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարությունը հանրային քննարկման է դրել «Հանրային տեղեկությունների մասին» ՀՀ օրենքի, ինչպես նաև հարակից օրենքներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքների նախագծերը։ Օրենքի ընդունումը կնպաստի բաց տվյալների քաղաքականության իրականացմանը՝ տվյալների թվային շտեմարանների միջոցով հնարավորություն ստեղծելով ավելի արդյունավետ հանրային վերահսկողության համար: Նախագծով մասնավորապես սահմանվում է հետևյալը.
Օրենքի նոր նախագծով հասցեագրվել են ՔՀԿ-ների հնչեցրած մտահոգությունները
Սա տվյալների միասնական քաղաքականության և պետական տեղեկատվական համակարգի վերաբերյալ կառավարության կողմից ներկայացված երկրորդ նախագիծն է, որը բխում է Հայաստանի «Բաց կառավարման գործընկերության» 2022-2024 թվականների գործողությունների ծրագրից։«Տեղեկատվության ազատության և հանրային տեղեկությունների մասին» օրենքի նախորդ նախագիծը, որը նպատակ ուներ փոխարինել «Տեղեկատվության ազատության մասին» գործող օրենքը, հրապարակվել է 2023 թվականի դեկտեմբերի 19-ին: Կառավարությունը վերանայել է նախագիծը՝ այն բանից հետո, երբ ՔՀԿ-ները նշել էին, որ նախագիծը հետքայլ է տեղեկատվության հասանելիության առումով, և կոչ էին արել առանձին իրավական ակտով կարգավորել տվյալների քաղաքականության խնդիրները։
Ըստ այդմ, նոր նախագծի համաձայն՝ տվյալների քաղաքականության հարցերը կկարգավորվեն առանձին իրավական ակտով՝ «Տեղեկատվության ազատության մասին» և «Անձնական տվյալների պաշտպանության մասին» օրենքներում ոչ զգալի փոփոխությունների հետ միասին: Բացի այդ, փոփոխություններ են առաջարկվում նաև «Պետական գաղտնիքի մասին» օրենքում, որոնք վերաբերում են «սահմանափակ տարածման պաշտոնական տեղեկատվության» սահմանման ժամկետներին ու սահմանափակումներին և հասանելիության պայմաններին:
Ներկայիս նախագծից հանվել են նախկին նախագծում ՔՀԿ-ների կողմից խնդրահարույց համարվող դրույթներից մի քանիսը։ Մասնավորապես, հանվել են հետևյալ դրույթները.
Նոր օրենքի և հարակից օրենքների փոփոխությունների նախագծերում ՔՀԿ-ների արձանագրած խնդիրները
Իրավական նախագծերի հրապարակման e-draft հարթակում նախագծի վերաբերյալ ներկայացվել է 20 առաջարկություն, որտեղ ՔՀԿ-ները նշել են հետևյալ հիմնական մտահոգությունները.
1. Տեղեկությունների սահմանափակման հնարավորությունների ընդլայնում
«Պետական գաղտնիքի մասին» օրենքում փոփոխությունների նախագծով հնարավորություն է տրվում երկարաձգելու սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունների հասանելիության սահմանափակման ժամկետը մինչև հինգ տարով՝ այսպիսով դրա սահմանափակման առավելագույն ժամկետը ներկայիս 5 տարվա փոխարեն հասցնելով 10 տարվա։ Տեղեկատվությունը սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություն որակելու նպատակների շարքում, ի թիվս այլնի, սահմանվում է նաև հասարակական կարգի պաշտպանությունը, որը չի նախատեսված գործող օրենքով։ Սա կարող է խնդրահարույց լինել տեղեկատվություն տնօրինողներին տեղեկության սահմանափական հարցում ավելի մեծ հայեցողություն տալու առումով: Բացի այդ, առաջարկվող նախագծում սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունների շարքին դասելու ոչ ենթակա տեղեկությունների առաջարկվող ցանկը նեղ է, քանի որ այն չի ներառում գործող օրենքով նշված որոշ տեղեկություններ:
2. Տեղեկատվության հասանելիության դիմաց տուրքի գանձման հնարավորության սահմանում
Նախագծով սահմանվում է, որ տեղեկությանը հասանելիություն ապահովելու հետ կապված ողջամիտ ծախսերի դիմաց կարող է գանձվել ողջամիտ փոխհատուցում. Բացի այդ, օրենքներով սահմանված կարգով ու չափով կարող է գանձվել տուրք կամ վճար։ Տեղեկության հասանելիության համար պետական տուրքի սահմանումը խնդրահարույց է Հայաստանի ստանձնած միջազգային պարտավորությունների տեսանկյունից։ Մասնավորապես, 2022 թվականին Հայաստանի կողմից վավերացված «Պաշտոնական փաստաթղթերի մատչելիության մասին» Եվրոպայի խորհրդի կոնվենցիայի համաձայն՝ պաշտոնական փաստաթղթերի պատճենների տրամադրման համար գանձվող վճարները պետք է լինեն ողջամիտ և չգերազանցեն փաստաթղթի պատճենահանման և առաքման փաստացի ծախսերը։ 2009 թվականի «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքի նախագծի վերաբերյալ Հայաստանին ներկայացված իր կարծիքում Եվրոպայի խորհրդի Վենետիկի հանձնաժողովը նշել է, որ ինքնարժեքի սկզբունքը պետք է հստակ ենթադրի, որ վճարներ կարող են գանձվել միայն պատճենահանման փաստացի ծախսերի, այլ ոչ թե տեղեկատվություն տնօրինողի աշխատակազմի կատարած աշխատանքի համար։
3. Պրոակտիվ հրապարակման ենթակա տեղեկությունների ցանկի չեղարկում
«Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքի փոփոխությունների նախագծով առաջարկվում է հանել պրոակտիվ հրապարակման ենթակա տեղեկությունների ցանկը՝ ենթադրաբար բաց տվյալների ձևաչափով հրապարակման ենթակա լինելու պատճառաբանությամբ: Նշված կարգավորումը, սակայն, խնդրահարույց է՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ցանկում նշված որոշակի տեղեկություններ հրապարակելու պահանջը ենթադրում է նաև համապատասխան տեղեկությունը ձեռք բերելու, մշակելու կամ համապատասխան հարցով վիճակագրություն վարելու ուղղակի պարտավորություն:
Իրավական ակտերի նախագծերի հրապարակման հարթակում ներկայացված առաջարկությունների վերաբերյալ կառավարության նախնական գրավոր արձագանքից կարելի է ակնկալել, որ նշված մտահոգություններից առնվազն մի քանիսը կհասցեագրվեն նախագծերի վերանայման ընթացքում: Մասնավորապես, կառավարությունը համաձայնել է հանել հասարակական կարգի պաշտպանությունը՝ որպես տեղեկատվության սահմանափակման հիմք, ինչպես նաև կրճատել սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկությունների հասանելիության սահմանափակումը երկարաձգելու հնարավոր ժամկետը։ Ընդհանուր առմամբ, ՔՀԿ-ները դրական են գնահատում կառավարության՝ երկխոսելու պատրաստակամությունը և ակնկալում են, որ օրենսդրական նախագծերը հետագայում ևս կվերանայվեն բացառապես քաղաքացիական հասարակության հետ շարունակական քննարկումների արդյունքում:
Աղբյուրը՝ ՔՀԿ Չափիչ կայք
